Powiat Golubsko-Dobrzyński Przyjazny z natury

Obszar wchodzący w skład dzisiejszego powiatu golubsko - dobrzyńskiego należał w ciągu wieków do dwóch różnych ziem: chełmińskiej i dobrzyńskiej, które oddzielała od siebie rzeka Drwęca.

Była ona nie tylko granicą geograficzną, lecz także stanowiła linię graniczną między Polską a państwem zakonu krzyżackiego w latach 1231-1454; w latach 1466-1772 oddzielała woj. chełmińskie od ziemi dobrzyńskiej, a od 1815-1918 oddzielała zabór pruski od rosyjskiego. Powyższe podziały zostawiły piętno na historii opisywanych terenów.Obecna sieć osadnicza kształtowała się przez kilka tysiącleci. System hydrograficzny Drwęcy wraz z jej dopływami stwarzał korzystne warunki do rozwoju. Pierwsze ślady obozowisk ludzkich na tych terenach pochodzą sprzed 8000 lat (odkryte zostały w okolicach Węgierska).W IX-X w. w okresie plemiennej organizacji Polan, obszar obecnego powiatu zamieszkiwany był najprawdopodobniej przez ludność grupy kujawskiej. W X-XI w. obszary leżące na północ od Drwęcy weszły w skład kasztelanii chełmińskiej, zaś tereny położone na południe znalazły się częściowo w kasztelanii rypińskiej i słonskiej (później kikolskiej). Widocznymi do dziś śladami są wczesnośredniowieczne (VIII-XIII w.) grodziska obronne m.in. w Chełmoniu, Ciechocinie, Lisewie i Ostrowitem.

Pomiędzy rokiem 1148-1250 biskupstwo włocławskie uzyskało w formie nadania klucz ciechociński oraz dobra ostrowicko-golubskie bez Lisewa i Kowalewa. Już w XII i w początkach XIII w. powstały na tym terenie nowe parafie. Od 1217 r. w wyniku bliskiej granicy z Prusami rozpoczyna się okres ciągłych najazdów pogańskich Prusów (w 1220 roku został zniszczony gród w Kowalewie). W celu powstrzymania ich najazdów, książę Konrad Mazowiecki nadał ziemię chełmińską zakonowi krzyżackiemu. Krzyżacy wkroczyli do Prus z zamiarem stworzenia własnego państwa i stopniowo zaczęli opanowywać zajęte terytorium.
Około 1275 roku przebudowany został gród w Kowalewie, a obok niego Krzyżacy założyli miasto. Odtąd Kowalewo stało się siedzibą komturstwa. Podobnie postąpili Krzyżacy z przyjętymi dobrami ostrowicko-golubskimi. W ich miejscu utworzyli komturstwo, a pomiędzy 1296-1309 r. wznieśli zamek, który miał strzec przeprawy przez Drwęcę. Około 1293 r. doszło do założenia miasta Golubia w zakolu Drwęcy u podnóża zamku. W tym czasie Krzyżacy rozpoczęli systematyczne zagospodarowywanie komturstw lokując wiele nowych wsi, sprowadzając kolonistów z Niemiec i Śląska. Do 1410 roku następował intensywny rozkwit gospodarczy omawianych ziem, zwłaszcza Golub nabrał dużego znaczenia ze względu na strategiczne położenie. Mieszczanie golubscy bogacili się handlując z sąsiednią ziemią dobrzyńską. Do roku 1310 władał nią zaprzyjaźniony z Krzyżakami książę Siemowit, później przeszła ona w ręce Władysława Łokietka. W roku 1329 została zajęta przez Krzyżaków i jej okupacja trwała do 1343 r. Panujący od 1378 r. Władysław Opolczyk zastawił, a później sprzedał Krzyżakom- oprócz klucza ciechocińskiego należącego do biskupstwa włocławskiego - ziemię dobrzyńską. Została ona wykupiona w 1404 roku, ale już w 1409 r. została ponownie zajęta przez rycerzy Najświętszej Marii Panny.

Pomyślny rozwój gospodarczy opisywanych ziem zahamowały wojny polsko - krzyżackie z XV w. W 1410 r. po bitwie pod Grunwaldem oddziały Jagiełły zajęły Golub i Kowalewo. W 1454 r. Golub i Kowalewo wymówiły posłuszeństwo Zakonowi i przeszły na stronę Związku Pruskiego i Polski. W czasie wojny trzynastoletniej Kowalewo i Golub przechodziły z rąk do rąk. Oba miasta i okoliczne wsie zostały ponownie zniszczone. Ostatecznie na mocy II pokoju toruńskiego ziemie te znalazły się w granicach województwa chełmińskiego. Oba komturstwa zostały przemianowane na starostwa. Kowalewo od 1626 roku stało się siedzibą wojewody, a od 1526 odbywały się tu sejmiki szlacheckie woj. chełmińskiego.
W latach 1611-1625 tutejsze starostwo dzierżawiła siostra króla Zygmunta III Wazy, Anna. Po śmierci Anny król nadał je drugiej swojej żonie, królowej Konstancji, a potem swojej córce, królewnie Annie Katarzynie, wreszcie królowej Cecylii Renacie. W końcu XVII w. aż do zaboru w 1772, starostwo golubskie dzierżawili kolejno członkowie rodzin Szczawińskich, Lubomirskich, Grudzińskich, Denhofów oraz Wesslów. W XVII w. oba miasta powiatu powoli zaczęły dźwigać się z upadku. Golub rozwijał się pomyślnie jako ośrodek handlowy, natomiast Kowalewo po otrzymaniu licznych przywilejów królewskich posiadało większe znaczenie jako ośrodek administracyjny.

Okres ożywienia gospodarczego zahamowały wojny szwedzkie z lat 1626-29, 1655-60 i 1703-18. W 1708-10 roku na opisywanym terenie szalała epidemia dżumy. Podczas bezkrólewia w latach 1733-35 oba miasta były plądrowane i rabowane przez wojska rosyjskie. W czasie wojny siedmioletniej ( 1757-63) przez Golub i Kowalewo przeciągały bezustannie wojska pruskie i rosyjskie. W 1769 r. na krótko zajęli Golub konfederaci barscy. W wyniku prowadzonych walk na barki obu miast spadły ciężary związane z utrzymaniem wojsk. Poza tym, do upadku gospodarczego przyczyniła się również egoistyczna polityka szlachty, która płaciła bardzo niskie podatki oraz zwolniona była z ceł. Tak więc gdy w 1772 roku w wyniku I rozbioru Polski komisarze rządu pruskiego przejmowali oba miasta, w Kowalewie znajdowały się tylko 34 domy i 296 obywateli, zaś w Golubiu 105 domów oraz 658 mieszkańców. Odtąd oba miasta należały do powiatu chełmińskiego podległego Urzędowi Kamer i Domen w Kwidzynie. W Golubiu stanął garnizon strzegący granicy na Drwęcy. Wł adze pruskie rozpoczęły nową politykę, sprowadzając z głębi Prus kolonistów niemieckich, wprowadzając nowe prawa oraz czyniąc niemiecki językiem urzędowym.
Po III rozbiorze Polski w 1795 roku pod okupacją pruską znalazła się większość Kujaw z ziemią dobrzyńską. Terytorium powiatu leżące na południe od Drwęcy weszło w skład prowincji pruskiej pod nazwą Prusy Południowe departament poznański. Po 1796 r. ziemię dobrzyńską podporządkowano władzom w Płocku, a cały obszar znalazł się w powiecie lipnowskim.
Piętno na omawianym obszarze wyryły wojny napoleońskie. W ciągu zimy 1806-7 stacjonowały tu wojska francuskie obciążając mieszkańców licznymi kontrybucjami oraz dokonując rekwizycji. Po traktacie w Tylży teren całego dzisiejszego powiatu wszedł w skład Księstwa Warszawskiego. Ziemie wokół Golubia i Kowalewa włączono do departamentu bydgoskiego, natomiast ziemia dobrzyńska znalazła się w granicach departamentu płockiego
W I poł. XIX w. Golub rozwijał się stosunkowo pomyślnie, natomiast zaznaczył się wyraźny upadek Kowalewa, które w latach 1833-67 utraciło nawet prawa miejskie. Na przełomie XIX i XX w. pojawiły się oznaki ożywienia gospodarczego. Podjęto inwestycje komunalne w miastach, próbowano rozwijać przemysł rolno-spożywczy. W 1900 roku przez opisywane tereny przeprowadzono linię kolejową łączącą Bydgoszcz z Brodnicą.
W wyniku postanowień Traktatu Wersalskiego z 1919 roku ziemie obecnego powiatu ponownie znalazły się w granicach państwa polskiego. W okresie międzywojennym podjęto pierwsze zabiegi zmierzające do połączenia Golubia z sąsiednim Dobrzyniem leżącym w powiecie rypińskim. Miasto to należące w XIX w. do zaboru rosyjskiego bardzo szybko się rozwijało i w 1939 roku liczyło około 5.700 mieszkańców, z czego połowę stanowiła ludność żydowska. W tym samym czasie Golub zamieszkiwało przeszło 3.500 osób, w tym 90% Polaków, 6% Żydów i 4% Niemców. Po agresji Niemiec na Polskę pomiędzy 6 a 7 września opisywane tereny zajęły wojska hitlerowskie. Od samego początku okupanci rozpoczęli masową eksterminację ludności polskiej. Niemcy wymordowali również prawie wszystkich Żydów zamieszkujących w Dobrzyniu. Podczas tej akcji zniszczono część zabudowy tego miasta. W Cieszynach koło Golubia hitlerowcy utworzyli obóz będący filią obozu koncentracyjnego w Stutthofie. W wyniku ofensywy wojsk radzieckich w styczniu 1945 roku Niemcy wycofali się, ustępując miejsca Armii Czerwonej, która bez większych walk zajęła 23 stycznia 1945 Golub, a w dniu następnym Kowalewo. W krótkim czasie pełnię władzy w regionie przejęła scentralizowana komunistyczna biurokracja partyjno-państwowa. Tereny na północ od Drwęcy należały do powiatu wąbrzeskiego, na południe - do powiatu rypińskiego.
W 1951 r. doszło do połączenia odrębnych dotąd miast Golubia i Dobrzynia w jeden ośrodek miejski. W 1956 roku utworzono odrębny powiat golubsko-dobrzyński, co pozytywnie wpłynęło na rozwój jego stolicy -miasta Golubia-Dobrzynia. Dzięki odbudowie i rekonstrukcji zamku miasto stało się ważnym ośrodkiem turystycznym.
W związku z likwidacją powiatów jako jednostek administracyjnych w 1975 roku przestał istnieć powiat golubsko-dobrzyński, reaktywowany ponownie w 1999 r. w wyniku nowej reformy administracyjnej.

Źródło: Foldery o powiecie golubsko-dobrzyńskim wydane z inicjatywy Starostwa Powiatowego w Golubiu - Dobrzyniu przy współpracy gmin powiatu Golubsko - Dobrzyńskiego 

KALENDARIUM

Ok. 6000 r.p.n.e. – pierwsze ślady obozowisk ludzkich (okolice Węgierska)
XIII-XIVw. – budowa kościoła w Golubiu
1222r. – pierwsza wzmianka o Kowalewie Pomorskim w dokumencie, w którym książę mazowiecki Konrad nadaje biskupowi pruskiemu Chrystianowi posiadłości ziemi chełmińskiej
ok. 1250r. – pierwsza wzmianka o Ciechocinie
ok. 1258r. – nadanie Ciechocina biskupowi włocławskiemu
1275r. – Kowalewo Pomorskie otrzymuje prawa miejskie
1286-1300r. – budowa prezbiterium kościoła golubskiego
ok. 1293r. nadanie praw miejskich Golubiowi
1296-1309r. – budowa zamku Golubskiego
I poł. XIV w. – budowa kościoła w Radominie
1320-1350r. – dobudowa prezbiterium i wieży przy kościele w Golubiu
1322r. – pierwsza wzmianka o Radominie
ok. 1402r. – zakończenie budowy kościoła w Płonnem
Pieczęć komtura Golubskiego Seal of the former Grand...
Pieczęć komtura Golubskiego
Seal of the former
Grand Master of Golub
1410r. – zajęcie Golubia i Kowalewa przez oddziały Władysława Jagiełły
20-26.08.1422r. – „wojna golubska”
od 1454r. – Golub siedzibą starostów królewskich
1605r. – akt erekcyjny zapoczątkowujący budowę kościoła w Oborach
1611-1625r. – okres władania oraz przebudowy Zamku Golubskiego przez Annę Wazównę
1623r. – pobyt króla Zygmunta III Wazy w Golubiu
1684r. – Zygmunt Działyński wojewoda kaliski obdarowuje Dobrzyń przywilejami nadając mu nazwę Przedmieścia Golubskiego
1689r. – wieża kościelna kościoła golubskiego zostaje zniszczona przez piorun
1737r. – oddanie (obecnego) kościoła w Dulsku
1741 – 1753r. – budowa klasztoru w Oborach
1789r. – nadanie praw miejskich Dobrzyniowi
1806 – 1807r. – stacjonowanie wojsk napoleońskich w Golubiu
1824 i 1825r. – pobyt Fryderyka Chopina w Szafarni
1886r. – dobudowanie wieży przy kościele w Dobrzyniu
1899r. oddanie Szkoły  Podstawowej w Golubiu
1900r. – budowa na terenie obecnego powiatu linii kolejowej łączącej Brodnicę z Bydgoszczą
1909r. – budowa Zboru Ewangelickiego w Golubiu
1948r. – utworzenie biblioteki publicznej w Golubiu
25.09.1949r. – utworzenie w Szafarni Izby Pamięci Fryderyka Chopina
05.05.1951r. – połączenie Golubia i Dobrzynia w jeden organizm miejski
01.01.1956 – 31.05.1975r. – Golub-Dobrzyń siedzibą powiatu
1959 – 1969 r. – odbudowa Zamku Golubskiego
1962r. – oddanie do użytku budynku dzisiejszego Zespołu Szkół nr 1 w Golubiu – Dobrzyniu
10.09.1988r. – utworzenie w Szafarni Ośrodka Kultury im. Fryderyka Chopina
01.01.1999r. – powstanie Powiatu Golubsko – Dobrzyńskiego
07.2001r. – wizyta Prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego w Golubiu – Dobrzyniu
05.2003r. – oddanie do użytku nowej siedziby Państwowej Straży Pożarnej